به گزارش روابط عمومی بنیاد نخبگان چهارمین نشست از سلسله نشست‌های نخبگانی "قزوین در مسیر تحول دانش‌بنیان" با موضوع باغستان‌های سنتی قزوین ظرفیت‌ها و چالش‌ها حول محور آب و محیط زیست، کشاورزی و توسعه پایدار و نیز مدیریت شهری سه‌شنبه دوم‌بهمن‌ماه در سالن بوستان دانشگاه‌بین‌المللی امام‌خمینی(ره) برگزار شد.

این‌نشست‌ها با همکاری معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری، هیات اندیشه ورز بنیاد‌نخبگان، جهاد‌دانشگاهی و دانشگاه‌بین‌المللی امام‌خمینی(ره) برگزار می‌شود تا راهکارهای برون رفت از چالش‌های پیش‌ روی استان با تضارب آراء در جمع‌های دانشگاهی و نخبگانی و با بهره‌گیری از تجربیات پیشکسوتان در هر عرصه احصاء شود.

باغستان را نابود کردیم

در این نشست، دکتر شکوه کرمانشاهانی موسس انجمن توسعه حیات شهر  با نگاهی تحلیلی به باغستان به چرایی کوچک شدن آن و چگونگی بازیابی حیات مجدد باغستان پرداخت و اظهار کرد: ۲ هزار و ۷۸۰ هکتار باغات یکپارچه دیم با قدمت حداقل بیش از ۱۵۰۰ سال با موجودیتی یکپارچه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در فهرست انتظار ثبت جهانی است.

وی تاکید کرد: این موجودیت یکپارچه، صرفا فیزیکی نیست و از جنبه‌های دیگر هم یکپارچگی دارد، آبخوان دارد و سیلاب‌ها را از چهار رودخانه دریافت می‌کند و در واقع موجودیت شهر قزوین بر اساس باغستان شکل گرفته است.

کرمانشاهانی گفت: آب روزانه ما بیش از قبل از باغستان تامین می‌شود، ما در قزوین رودخانه و آب پایدار نداریم و باغستان نه تنها تامین‌کننده آب شهر است بلکه در کنار آن باغداری ایجاد کرده و برای حفظ خاک و کیفیت آب شهر را یاری می‌دهد و باغستان میراث کشاورزی است.

وی تصریح کرد: آب کالای ارزشمندی برای منطقه ماست و در این میان باغستان بدون وجود تصفیه‌خانه مرغوبترین آب را برای ما تولید می‌کند و ما به آن بی‌توجهیم و غیر قابل انکار است که زحمت تولید این آب بر دوش باغدار است، باغستان از منظر تولید آب ارزش بسیار زیادی برای شهر دارد.

موسس انجمن توسعه حیات شهر افزود: علاوه بر تامین آب، باغستان خاک بسیار ارزشمندی دارد و از پتانسیل بالای گردشگری و درختان مقاوم برخوردار است اما اینجا هستیم تا بگوییم چرا باغستان بی‌رونق شده و به سمت کوچک‌شدن پیش می‌رود.

وی عنوان کرد: باغستان در گذشته دور تا دور شهر را فرا گرفته بود با وجود آن علیرغم مشکلات آب، شهر آبادی داشته باشیم. باغستان در ۵ دهه گذشته با حکمرانی مستقلی اداره می‌شد و استقلال داشت و نیازی به کمک هیچ نهاد یا دستگاه حکومتی احساس نمی‌شد.

کرمانشاهانی اظهار کرد: در اسناد به‌دست آمده شاهدیم که باغستات طومار آبی دارد که با جزییات تمام نوبت‌های باغداری در آن وجود دارد، که آخرین طومار با قدمت ۷۰۰ ساله است که در حال حاضر هم بین باغداران رعایت می‌شود.

وی گفت: در ساختار سلسله مراتبی و باغستان سنتی قزوین، نهرها، رودها و باغ‌ها در باغستان نامگذاری شده‌است و وقتی باغی از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌شود اسامی آن تغییر نمی‌کند و این حاکی از موجودیت و حکمرانی پایدار باغستان است و هر مداخله‌ای در باغستان باید مطابق با این سیستم پایدار باشد.

موسس انجمن توسعه حیات شهر با بیان اینکه چاه‌خانه‌ها مراکز حکومت باغستان است تصریح کرد: باغستان مستقل بود چون منابع ویژه خود را داشت و آب رودخانه تعارضی نداشت، باغ مالک داشته و باغبان مدیر باغستان بود و ۱۰ درصد از هر باغ به او تعلق می‌گرفت و هیچ‌گونه اختلافی برای انجام این امور وجود نداشت چون تجربیات ثبت بود و برای هر کاری راهکاری وجود داشت.

وی خاطرنشان کرد: باغبان‌ها و دخوها با مشارکت و تعامل باغداران باغستان را اداره می‌کردند اما بعدها خط‌آهن و جاده گاز از باغستان عبور کرد و اتفاقات استان  و شکایات باغداران از امنیت جانی و امنیت محصولات، رینگ ماشین روی پل امام رضا(ع) به بهانه ترافیک عبوری همه بهانه‌هایی برای تخریب بوده و حاکمیت باغستان و تعلق منابع به باغستان را بر هم زده است.

کرمانشاهانی تصریح کرد: آنچه که شرایط باغستان را به هم ریخته؛ مجموعه‌ای از مداخلات حاکمیتی است که با سیستم پایدار حکمرانی هزار ساله باغستان تعامل نکرده است. مداخله بی‌برنامه تبعات خود را داشت و قوانین بازدارنده بسیاری برای باغستان وضع شد و با آنها برخوردهای سلیقه‌ای صورت گرفت و در ادامه فساد در حوزه زمین و فساد در حوزه پیمانکاری و تغییر سبک زندگی را سبب شد که تضعیف قدرت باغستان را در پی داشت.

وی در پایان خاطرنشان کرد: ما باغستان را ویران کردیم که در پی آن شهر قزوین هم ویران خواهد شد. برای بازیابی حیات باید قدرت به نهاد اجتماعی باغستان و باغداران بازگردانده شود. آب و حقابه باغستان که در زمان سیلابی‌شدن به خارج از شهر منحرف می‌شود حق و حقوق باغستان است و باغداران باید بازیگرانی قوی باشند که بتوانند حقوق خود را مطالبه کنند.

 

مشکلات باغستان زیاد اما قابل حل است

محمدرضا بابوک از باغداران باغستان سنتی قزوین با ارائه تجربیات باغداری در باغستان سنتی قزوین اظهار کرد: از دیدگاه ما تنها راه‌حل مشکلات باغستان تعامل و مشارکت جامعه دانشگاهی و نخبگانی با باغداران است تا به نتایج و راهکارهای عملیاتی برای بازیابی باغستان برسیم.

وی به نقل از یکی از مسئولان خاطرنشان کرد: مهمترین مزیت ایران کشاورزی است؛ مهمترین مزیت کشاورزی ایران باغداری است و در این عرصه مهم‌ترین مزیت باغداری باغات پسته به ویژه درختان دیم و باغستان سنتی قزوین است که تاکنون در عین بهره‌وری بالا کمترین برداشت از منابع زیرزمینی را داشته است.

بابوک با اشاره به اینکه مشکلات باغستان زیاد اما قابل حل است گفت:  در حالی‌که مسئولین گمان می‌کنند تنها با کاشتن درخت مشکل باغستان حل می‌شود؛ اصلی‌ترین مشکل ما آب است و کسی راهکاری برای عبور از آن ندارد. مداخله مسئولان نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند بلکه بر مسائل ما نیز می‌افزاید، باید باغستان را به باغداران سپرد.

وی خاطرنشان کرد: هزار سال است که باغستان براساس اقلیم منطقه، الگوی کشت خود را انتخاب کرده و با توجه به آورده رودخانه‌ها الگوی مصرف مشخصی دارد و نباید در مدیریت سنتی آن اختلال ایجاد کرد. جالب توجه است که بدانید تا دهه‌ی شصت تنها ۴۷ هزار حلقه چاه در ایران وجود داشت و امروز از ۹۰۰ هزار حلقه چاه برداشت می‌شود، باغستان تنها سالی یکبار آب می‌خورد به شرط آن‌که درختان بتوانند آب را از سطح ۲۵ تا ۳۰ متری زمین بالا بکشند اما در این میان حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در دشت قزوین آسیب مستقیم به حیات باغستان وارد کرده‌است.

 

باغستان تنها بافت زنده باستانی کشور است

مهندس پویا احمدی از شرکت مهندسان مشاور آورث اظهار کرد: نجات باغستان در آن است که کلیه دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی از این میدان پا پس کشیده و اختیار باغستان را به باغداران بسپارند چرا که دولت و هیچ دستگاهی توانایی و صلاحیت رسیدگی به باغستان را ندارد.

وی خاطرنشان کرد: باید باغستان را نگه داریم، باید علاوه بر پز و شعار سعدالسلطنه، باغستان هم باید به پز و شعار قزوینی‌ها بدل شود در غیر اینصورت به‌زودی بخشی کاریکاتوری و موزه‌ای از باغستان باقی خواهد ماند.

این پژوهشگر محیط زیست افزود: حیات و پویایی باغستان در جریان بود تا اینکه ما از صد سال گذشته احساس کردیم باید مدرن شویم و حیات باغستان را به فنا دادیم، الان زمان آن رسیده که دولت‌های بی‌برنامه‌ای که در مدیریت باغستان مداخله کردند و حیات آن را به مخاطره انداختند با جدیت به باغستان بپردازند و حمایت کنند و سوبسید پرداخت کنند.

وی تصریح کرد: با شناخت باغستان در گذر تاریخ در‌می‌یابیم که باغستان سنتی قزوین در مقایسه با سایر آثار تاریخی تنها بافت زنده باستانی کشور است، و همین موضوع سبب شده حفظ آن با مشکلات و چالش‌های بسیاری مواجه باشد.

احمدی در پایان عنوان کرد: در واقع باغستان سنتی قزوین یک شهر است چرا که واحد شمارش آن محله و قطعه و بلوک است و گوشه به گوشه باغستان تابلو دارد و همچون معرفی نقش‌جهان یا تخت‌جمشید به بازدیدکنندگان معرفی می‌شود.

 

خشکسالی در انتظار باغستان سنتی است

محمد کریم کاظم پور؛ مدیر‌عامل سازمان باغستان‌های سنتی قزوین به باغ‌های شهری سنتی و ممتازترین ظرفیت مدیریت شهری پرداخت و گفت: با توجه به اینکه قزوین در اقلیم نیمه‌خشک قرار گرفته ساخت باغ‌های مثمر و اقتصادی آن هم به مساحت چندین برابر شهر از ذخایر بزرگ زیست‌محیطی شهر ماست که نیاکان به ما اهدا کرده‌اند.

 وی خاطرنشان کرد: قزوین امروز شامل سه‌هزار هکتار باغات شهری و سه هزار و ۳۰۰ هکتار مناطق شهری است. ۵ رودخانه فصلی عامل ساخت باغستان، چالش‌ها را به‌فرصت تبدیل کرده است.

مدیر‌عامل سازمان باغستان‌های سنتی قزوین تصریح کرد: چالش امروز ریزش قیمت باغستان نسبت به زمین شهری اطراف آن است که تقریباً ۳۴۰ تا ۶۳۰ برابر ارزانتر است. امروز تعداد باغ‌ها ۱۳ هزار قطعه است و در حال حاضر ۱۰۰ هزار نفر به‌صورت سببی و نسبی در باغستان مالکیت یا ارتباط دارند، همچنین ۵ هزار نفر مستقیم و غیرمستقیم در باغستان کار اقتصادی انجام می‌دهند.

وی افزود: تاثیر باغستان بر شهر قزوین در حوزه‌های اقتصاد، معماری، آداب و رسوم، هویت، تغذیه، محیط‌زیست و گونه‌های گیاهی و جانوری، بهداشت، سبک زندگی، صنایع‌دستی، هنر، ادبیات و ظرفیت‌های استراتژیک به نفع شهر قزوین بوده و می‌توان ساعت‌ها در رابطه با این ارتباط چند سویه صحبت کرد.

کاظم‌پور اظهار کرد: یکی از ظرفیت‌های مغفول باغستان است که قادر است ۳۵ تا ۵۰ میلیون مترمکعب سیلاب را در درون خود به‌‌نفع آبخوان ذخیره کند. چهارده چاه درون باغستان داریم که فقط سه چاه کامل در باغستان استفاده می‌شود.

وی در پایان گفت: در رسیدگی به امور باغستان نباید تمرکز بر روی چند درخت قطع شده باشد بلکه خشکسالی اخیر هزاران درخت را خشک کرده که اگر مشکل آب که مهمترین بحث و چالش باغستان است حل نگردد بسیاری از درختان از این پس هم از بین خواهند رفت.

 

باغستان نیاز به معجزه دارد

فاطمه اشدری عضو شورای شهر و نماینده شورا در امور باغستان‌های قزوین در موضوع باغستان، دیروز، امروز، فردا عنوان کرد: امروز باغستان نیاز به معجزه دارد که این مهم با حضور مردم و کنشگران اجتماعی و محیط‌زیست محقق خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: باغستان موجود زنده‌ای است که نیاز به توجه و رسیدگی دارد و برخود وظیفه می‌دانم مطالبات صاحبان اصلی باغستان یعنی باغداران و مردم را به گوش مسئولان برسانم و البته همه ما به‌عنوان مردم در کنار مسئولین می‌توانیم کار موثری انجام دهیم.

این عضو شورای شهر تصریح کرد: با مارک‌هایی که بر باغستان سنتی قزوین زده شد و آن را در صف ثبت در میراث جهانی قرار داد، مالکان، باغداران، مردم و هویت باغستان تحت تاثیر قرار گرفته اما باید باغستان را به باغداران بازگردانیم تا بتوانند آن را با هویت گذشته خود به نسل آینده انتقال دهند.

 وی یادآوری کرد: باغستان سنتی قزوین ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارد که هنوز بسیاری از آنها ناشناخته مانده است؛ در سال ۹۷ که سیلابها استان‌های مختلف را درنوردید باغستان شهر قزوین را از سیل در امان نگه‌داشت. علاوه بر آن باید تاب‌آوری باغستان در برابر بی‌آبی هم برای دانشجویان و محققان این عرصه به درستی بازخوانی شود.

 

نجات باغستان نیازمند سیستم حقوقی نظام‌مند است

مهندس مظفری از کارشناسان محیط‌زیست عنوان کرد: بیست سال است صحبت‌های تکراری در خصوص باغستان می‌شنویم و هنوز مشکلی از باغستان حل نشده است و یکی از دلایل اصلی این است که رژیم حقوقی مدنی برگرفته از رژیم حقوقی سنتی برای باغستان تدوین نشده است.

 این کارشناس محیط‌زیست در رابطه با برخی دست‌اندازی‌ها به حریم باغستان عنوان کرد: تا مرزهای دقیق باغستان مشخص نشود، تعدی به حریم باغستان ادامه خواهد داشت و این موضوع می‌تواند رفته‌رفته به تغییر کاربری باغستان سنتی قزوین که ثبت ملی شده و در صفحه ثبت به عنوان آثار تاریخی جهانی است، آسیب بزند.

وی خاطرنشان کرد: راهکاری که در خصوص باغستان به نظر می‌رسد این است که باید باغستان سنتی قزوین را پویا کنیم، طرح‌های گردشگری کشاورزی را در آن فعال کنیم تا گردشگران و دوستداران محیط زیست بتوانند از فضای سنتی و بومی باغستان بهره‌مند شوند‌.

 

 تا صورت مسئله را متوجه نشویم قادر به حل آن نخواهیم بود

 مهندس‌صفر لک؛ معاون بنیاد نخبگان استان قزوین در رابطه با علل حل نشدن مشکلات باغستان سنتی قزوین عنوان کرد: موضوع باغستان همچون مسائل ریاضی است که تا صورت مسئله را متوجه نشویم قادر به حل آن نخواهیم بود. مشکلات اصلی باغستان هنوز به درستی احصاء نشده تا به توان راهکاری مناسب برای حل آنها ارائه کرد.

وی خاطرنشان کرد: دائماً عنوان باغستان سنتی قزوین لقلقه زبان مردم و مسئولین شهر است و تا وقتی که این واژه سنتی وجود داشته باشد، شرایط و چارچوب‌های بسته لحاظ شده در آن اجازه ورود افکار جدید برای اداره آن را نخواهد داد.

مهندس لک تصریح‌کرد: برای حفظ حیات باغستان باید امکان پذیرش کاربری‌های جدید را برای این فضای سنتی رها شده در نظر گرفت؛ حفظ باغستان به مطالعات و ارائه‌ی کاربری‌های جدید نیاز دارد.

 

قزوین آب دارد؛ مسئول ندارد

بهنام‌فر از باغداران باغستان سنتی قزوین در جهت ارائه راهکار برای حل مشکلات باغستان عنوان کرد: به‌جای توسعه شهر و به دنبال آن نابودی محیط‌زیست، بافت تاریخی و طبیعی بهتر است شهرک‌سازی را گسترش دهیم و از زمین‌هایی که قابلیتی برای کشت ندارند جهت ایجاد فضای شهری بهره ببریم.

وی خاطرنشان کرد: دائماً عنوان می‌شود که قزوین از بی‌آبی رنج می‌برد اما بهتر است بدانیم که ما آب داریم اما مسئولی که دلسوز بوده و به فکر رسیدگی به این نعمت‌الهی و استفاده بهینه از آن باشد وجود ندارد؛  مسئولین را بیدار کنیم تا پای کار مردم بیایند.

این باغدار قزوینی افزود: مسئله دیگری که می‌تواند به حل مشکلات باغستان کمک کند اصطلاح انهار است، باید بتوان زیرساخت مناسب برای نهر آب ایجاد کرد تا کمترین هدر رفت را داشته باشد؛ در این صورت است که می‌توان در حین بارش‌های فصلی آب را برای شهر و تغذیه باغات نگه‌داشت.

انتهای پیام